Samarqand (o’zbekcha Samarqand) – bu O’zbekistondagi eng katta va aholisi bo’yicha ikkinchi shahar, Samarqand viloyatining ma’muriy markazi (vilyat). Shaharning umumiy maydoni 120 km². Aholisi 2018 yil 1 yanvar holatiga 529,900 kishini tashkil etdi. Shahar dengiz sathidan taxminan 720 metr balandlikda […]
Samarqand (o’zbekcha Samarqand) – bu O’zbekistondagi eng katta va aholisi bo’yicha ikkinchi shahar, Samarqand viloyatining ma’muriy markazi (vilyat).
Shaharning umumiy maydoni 120 km². Aholisi 2018 yil 1 yanvar holatiga 529,900 kishini tashkil etdi.
Shahar dengiz sathidan taxminan 720 metr balandlikda joylashgan. Shaharning tarixiy markazi Registon maydoni va ansamblidir.
2001 yilda shahar va uning tarixiy me’moriy va arxeologik yodgorliklari “Samarqand – madaniyatlar chorrahasi” nomi bilan YuNESKOning Butunjahon merosi ro’yxatiga kiritilgan.
Samarqand – arxeologik ma’lumotlarga ko’ra miloddan avvalgi 8-asrda tashkil etilgan dunyodagi eng qadimgi shaharlardan biri. e; tarixiy mintaqaning markazi va So’g’diyona shtati.
2000 yildan ortiq vaqt davomida bu shahar Xitoy va Evropa o’rtasidagi Buyuk Ipak yo’lining muhim nuqtasi, shuningdek, O’rta asr Sharqidagi ilm-fanning asosiy markazlaridan biri bo’lgan.
XIV asrda u Tamerlan imperiyasi va Temuriylar sulolasining poytaxti edi. Shaharning me’moriy durdonalarining katta qismi shu davrda qurilgan. Bu Samarqandning eng yuqori rivojlanish davri edi.
1925-1930 yillarda Samarqand O’zbekiston SSR poytaxti edi.
Согласно одной из версий, название Самарканд восходит к согдийскому Smʼrknδh и происходит от слов асмара́ (камень или скала) и канд (форт или город).
Город в античной литературе известен также как Марака́нда (др.-греч. Μαράκανδα). По письменным источникам Самарканд происходит от тюркского Семи́з кент, что означает «Богатое/тучное поселение» (семиз — богатый/тучный, кент — город).
Об этом сообщают средневековые китайские источники, называя Самарканд Си-ми-се-кан и объясняя, что это означает «тучный город».
Эту же версию поддерживал учёный-энциклопедист Абу Райхан Аль-Бируни. Армянский летописец XIII века Сумбат сообщал, что «Самарканд» означает «жирный город», или «тучный город».
Испанский посол ко двору Тамерлана Руй Гонсалес де Клавихо, известный описанием своего путешествия, пишет о Самарканде, но оговаривает, что настоящее его имя — «Симескинт», что значит «богатое селение».
Abu Tohirxo’ja Samarqandiyning versiyalari
XIX asrda yashagan mashhur samarqandlik tarixchi, etnograf va olim Abu Tohirxo’ja Samarqandiy o’zining Samarqandga bag’ishlangan fors tilidagi mashhur “Samariya” kitobida shahar nomining kelib chiqishi va etimologiyasining 5 ta versiyasini keltiradi.
Shahar nomining kelib chiqishining birinchi versiyasida Abu Tohirxo’ja Samarqandiy ma’lum bir tarixiy kitobga murojaat qiladi “Burkhani kate”, unda qadimgi davrlarda Samar ismli bir kishi shaharning hozirgi hududiga kelib joylashib, atrofdagi odamlar ko’chishni boshlagan aholi punkti.
Keyinchalik, shahar uning sharafiga Samarqand deb nomlandi va uzoq vaqtdan so’ng bu nom asta-sekin Samarqand shaklini oldi (ayniqsa arablar Markaziy Osiyoni bosib olganlaridan keyin). Ismning ushbu versiyasi nihoyat shaharga tayinlandi.
Abu Tohirxo’ja shahri nomining kelib chiqishining ikkinchi versiyasida Samarqandiy ma’lum bir tarixiy kitobga murojaat qiladi “Masalik-ul-Mamalik”, unda ma’lum bo’lgan Samar Bakir ismli xon “Farg’ona va Qashqar chekkasidan” tashqi mudofaa devorlari ostidan qazish orqali shaharga hujum qiladi va shu bilan shaharni egallaydi va devorlarini buzadi.
Shundan so’ng, shahar Samar kozdi (kozdi so’zi turkiy tildan podkop / dig deb tarjima qilingan) deb nomlanadi, ya’ni uni tom ma’noda Podkop Samara yoki Kopal Samar deb tarjima qilish mumkin.
Uchinchi versiya ikkinchisiga yaqin: Abu Tohirxo’ja Samarqandiy bu safar ma’lum bir “Tarixi Tabariy” kitobiga ishora qiladi, unda Samar ismli xon o’z qo’shini bilan shaharning hozirgi hududiga kelib, aholi punktini yaratadi.
Qandlarning ma’lum bir turk qabilasi yangi aholi punktiga ko’chib o’tdilar va arablar istilosidan so’ng shahar Samarqand nomini oldi.
To’rtinchi versiya ikkinchi va uchinchisiga ham yaqin: bu safar Abu Tohirxo’ja Samarqandiy ma’lum bir “Haft iklim” kitobiga murojaat qiladi, unda Yaman Tubbaydan bo’lgan maliklardan biri Samar ismli shahar devorlarini vayron qiladi va undan keyin arablarning kelishi, shahar Samarqand deb nomlana boshladi.
Abu Tohirxo’ja Samarqandiyning so’nggi, beshinchi versiyasi biroz boshqacha ko’rinishga ega. Shahar o’rnida Samar degan buloq bor edi.
Keyinchalik, odamlar bu buloq atrofida joylashdilar va shahar paydo bo’ldi, u Samarqand deb nomlandi, ya’ni buloqli shahar.
Samarqandning shimoliy chekkasida joylashgan qadimgi Afrasiab shahrining ko’rinishini qayta qurish.
Yuqori paleolitga Samarqand joyidan parchalangan bosh suyaklari kiradi. Samarqand uchastkasining madaniy qatlamlarida o’choq punktlari topilgan bo’lib, ular atrofida paleolit davri oxiridagi odamlarning asosiy hayot faoliyati to’plangan.
Samarqand miloddan avvalgi VIII asrda tashkil etilgan dunyodagi eng qadimgi shaharlardan biridir. e. Shunday qilib, Samarqand Rim va Nanking bilan tengdosh.
Aynan Samarqand mavjud bo’lgan dastlabki o’n yilliklarda qadimgi Yunonistonda birinchi Olimpiya o’yinlari o’tkazildi. Finikiyalik yozuv fonida yunon alifbosining paydo bo’lishi sodir bo’ladi.
Samarqandning O’rta Osiyoda mavjud bo’lgan birinchi asrlari davrida So’g’diyona, Baqtriya, Xorazmiya kabi qadimiy davlatlar va tsivilizatsiyalar paydo bo’ladi.
Qadimgi tarixda Samarqand zardushtiylikning muqaddas kitobi – Avestoda tasvirlangan qadimiy So’g’diyona davlatining poytaxti sifatida tanilgan.
Rim va yunon tarixchilari asarlarida u birinchi bo’lib Marakanda (yunoncha karapa) nomi bilan tilga olingan bo’lib, undan miloddan avvalgi 329 yilda Buyuk Iskandar Kintus Kurtiy Ruf, Arrian, Strabon va boshqa biograflar foydalanganlar. e. shu vaqtgacha rivojlangan va mustahkam shahar bo’lgan Samarqandni bosib oldi.
E’tiborli voqea – Samarqand yaqinidagi Politimet jangi (Zarafshon daryosi). Keyin Spitamen birinchi marta Aleksandr Makedoniyaning 7 yillik harbiy yurishida o’z qo’mondonlari Menedemos, Karan va Andromaxus qo’shinlarini mag’lubiyatga uchratdi. Spitamenning mohir rahbarligi va ko’chmanchilarning yordami tufayli qo’zg’olon yunonlar uchun jiddiy xavf tug’dirdi.
IV-V asrlarda Samarqandni xionitlar va kidaritlar boshqargan. 6-asrning boshlarida u eftaliylar tomonidan egallab olingan va ularning imperiyasiga kiritilgan bo’lib, ular tarkibiga Baqtriya ham kiritilgan.
