Toshkent – O’zbekistonning poytaxti va eng yirik shahri, respublikaga bo’ysunadigan shahar. Aholisi bo’yicha Markaziy Osiyodagi eng yirik shahar (2 622 700 kishi) Toshkent shahar aglomeratsiyasining markazi, mamlakatning eng muhim siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ilmiy markazi, shuningdek aviatsiya, temir yo’l va […]
Toshkent – O’zbekistonning poytaxti va eng yirik shahri, respublikaga bo’ysunadigan shahar. Aholisi bo’yicha Markaziy Osiyodagi eng yirik shahar (2 622 700 kishi) Toshkent shahar aglomeratsiyasining markazi, mamlakatning eng muhim siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ilmiy markazi, shuningdek aviatsiya, temir yo’l va avtomobil yo’llari. . Mamlakatning shimoliy-sharqida, Qozog’iston bilan chegarada joylashgan.
Toshkent aholisi soni bo’yicha MDH davlatlari orasida 4-o’rinda turadi. Bu Markaziy Osiyodagi eng qadimiy shaharlardan biri – 2009 yilda shaharning 2200 yilligi nishonlandi.
Toshkentda davlat hokimiyati organlari, xorijiy davlatlarning elchixonalari, aksariyat o’zbek tijorat tashkilotlari va jamoat birlashmalarining shtab-kvartirasi mavjud.
Etimologiya
Milodiy IV-V asrlarga oid yozma manbalarda Judj, Chachkent, Shashkent, Binkent nomlari bilan qayd etilgan. Faqat XI asrda O’rta Osiyolik olimlar Al-Beruniy va Mahmud Koshg’ariy asarlarida birinchi marta Toshkent shakliga duch keldi. Al-Kashg’ariy birinchi bo’lib Toshkentni “tosh shahar” deb tushuntirgan (turkcha tosh – “tosh”, Kent – “shahar”) va Beruniy ushbu talqinni qo’llab-quvvatlab, Shashkent turkiy Toshkentning buzuq shakli ekanligini ta’kidlagan; Chachkent shu nom buzilishining yana bir shakli ekanligi aniq. Binkent varianti arab geograflarining asarlarida uchraydi.
Geografiya
Toshkent respublikaning shimoliy-sharqiy qismida, Chirchiq daryosi vodiysidagi tekislikda, dengiz sathidan 440-480 metr balandlikda joylashgan va 30 ming gektar maydonni egallaydi. Toshkentning sharqida va shimoli-sharqida g’arbiy Tyan-Shan shoxlari joylashgan.
9-13 asrlarda Toshkent
X asr muallifi Ibn Xavqal Shash poytaxti haqida quyidagi ma’lumotlarni xabar qilgan: «Binket – Shash poytaxti. Unda shahriston va qal’a bor, ikkinchisi shahristondan tashqarida; Shunga qaramay, qal’a va shahriston bir devor bilan o’ralgan. Shahriston yaqinida rabod bor, uning atrofida devor ham bor. Bundan tashqari, ushbu devor tashqarisida yana bir rabad, shuningdek, bog’lar va turar joylar mavjud. Ushbu rabod ham devor bilan o’ralgan. Qal’ada ikkita eshik bor: ulardan biri rabodga, boshqalari shahristonga qarab. Shahristonda 3 ta darvoza mavjud. Ulardan ba’zilari Abbos, boshqalari – Kish va uchinchisi – Juneyd darvozalari deb nomlangan. Birinchi rabodda 10 ta darvoza bor: ulardan biri Rabat Hamdey darvozasi, ikkinchisi Temir ichki darvoza deb nomlangan; uchinchisi – amirning darvozasi, to’rtinchisi – Ferxon darvozasi, beshinchisi – Surked darvozasi, oltinchisi – Kirmanj darvozasi, ettinchisi – Stepnaya ko’chasining eshigi, sakkizinchisi – Rashdijak, to’qqizinchisi – Xakan ko’chasi va Dixkan qal’asining o’ninchi darvozasi. Hukmdor saroyi va qamoqxona qal’ada joylashgan bo’lib, sobor masjidi qal’a devorining yonida joylashgan. Bozorlarning bir qismi shahristonda, aksariyati raboda joylashgan. ”
Abu Bakr Muhammad ibn Ali ash-Shoshiy, al-Kaffal ash-Shoshi (904-975) nomi bilan tanilgan, islom dinshunosi, olim, Shofiy mazhabining huquqshunosi, hadisshunos va tilshunos.
10-asr oxirida Toshkent Qoraxoniylar turkiy davlati mulklarining bir qismiga aylandi. 998/99 yillarda Toshkent vohasi Movarannaxrning shimoliy-sharqiy hududlarini boshqargan Qoraxoniylar Ahmad ibn Aliga bordi. 1177/78 yillarda Toshkent vohasida alohida xonlik tashkil topdi. Uning markazi Banakat edi, u erda Mu’izz ad-dunya va-d-din Kilich-xon, 1195-1197 yillarda – Jalol ad-dunya va-d-din Tafgach-xakan, 1197-1206 yillarda – ‘Imad adm zarb qilingan. -dunya va-d-din Ulug’ Egish Chagri-xon.
XIII asr boshlarida Toshkent Xorazmshohlar-Anushteginidlar davlati tarkibiga kirdi. 1220 yilda Chingizxon qo’shinlari tomonidan shahar vayron qilingan.
Temur va Temuriylar davrida Toshkent
Temur davrida (1336-1405) Toshkent tiklandi va XIV-XV asrlarda Toshkent Temur imperiyasining tarkibiga kirdi.
Temur uchun Toshkent strategik shahar hisoblangan. 1391 yilda Temur Oltin O’rda xoni To’xtamishxonga qarshi kurashish uchun Toshkentdan bahorda Desht-i-Qipchoqqa yo’l oldi. Temur ushbu g’alaba kampaniyasidan Toshkent orqali qaytdi.
Toshkentning eng mashhur avliyo avliyosi shayx Xovandi at-Taxur (XIII – XIV asrning birinchi yarmi) edi. Rivoyatlarga ko’ra, Zem-Zem bulog’ining shifobaxsh suvi bilan Toshkentda yaralangan oyog’ini davolayotgan Amir Temur avliyo uchun maqbarani qurishni buyurgan.
Qo’qon xonligi tarkibida Toshkent
Biroq, Yunus Xo’ja vafotidan so’ng, uning merosxo’rlari davrida mamlakat Qo’qon xonligiga bo’ysundirildi (1807-1808 yillarda). Qo’qon hukmronligi ostida Toshkent 12 eshikli xandaq va zambil bilan jang qilingan (uzunligi taxminan 20 kilometr). Shimoli-sharqiy qismida Labzak va Qashg’ar, sharqda – Qo’qon, Kaitmass va Semagach, janubi-sharqda – Kamolon, janubda – Samarqand, g’arbda – Kukchin, Chig’atay, Sagbansk, Qorasuu va shimolda – Taxtapul joylashgan. Aholisi 100 mingga yaqin edi. Shahar o’zining ko’plab yigiruv va to’quv ustaxonalari, yog’och va metallga ishlov berish, charm, kulolchilik va to’qimachilik sanoati bilan mashhur edi. Toshkentda 400 tagacha masjid va 10 ta madrasa faoliyat ko’rsatgan. Shaharning boshida Qo’qon xoni tomonidan tayinlangan bek bor edi, unga bo’ysunuvchi Ming-Boshi shaharning to’rt qismini boshqargan: Kukcha, Beshagach, Shayxontoxur, Sebzor.
19-asrning o’rtalarida Toshkent mintaqadagi eng katta ichki, tashqi va tranzit savdo markazi bo’lgan. Bu, ayniqsa, o’zbek xonliklarini Qozog’iston dashtlari, Rossiya va G’arbiy Xitoy bilan bog’laydigan karvon yo’llarining tutashuvi sifatida katta rol o’ynadi. 19-asrning o’rtalariga kelib, Toshkent Markaziy Osiyoning eng muhim madaniy va hunarmandchilik markazlaridan biri edi.
Muhammad-Solih Toshkandiy 19-asrning ikkinchi yarmida taniqli toshkentlik tarixchi edi. U o’z nasablarini mashhur shayx Xovand-i Tahurga borib taqaladi. U Buxoroda tahsil oldi va 1862 yilda Toshkentga qaytib keldi. 1864 va 1865 yillarda u Toshkentni himoya qilishda qatnashdi, shaharni general M.G.Chernyaev qo’shinlari hujumidan himoya qildi, Toshkent aholisi va rus harbiylari o’rtasida tinchlik shartnomasi tuzilganiga guvoh bo’ldi (1865) . U 25 yil davomida (1863 yil maydan 1886/87 yilgacha) yozilgan “Tarix-i jadida-yi Toshkent” (Toshkentning yangi tarixi) muallifi.
