Umumiy ma’lumot Qo’qon – Markaziy Osiyoning eng qadimiy shaharlaridan biri. U 10-asrdan boshlab turli nomlar bilan mashhur bo’lgan, ammo 18-asrda rivojlangan. O’z holatiga ko’ra, Qo’qon xonligi 29 ta hukmdorni almashtirdi, eng taniqli xon – oxirgi shafqatsizligi va ochko’zligi bilan mashhur […]
Umumiy ma’lumot
Qo’qon – Markaziy Osiyoning eng qadimiy shaharlaridan biri. U 10-asrdan boshlab turli nomlar bilan mashhur bo’lgan, ammo 18-asrda rivojlangan.
O’z holatiga ko’ra, Qo’qon xonligi 29 ta hukmdorni almashtirdi, eng taniqli xon – oxirgi shafqatsizligi va ochko’zligi bilan mashhur bo’lgan Xudarxon. Uning hukmronligi davrida u 4 marta taxtdan mahrum bo’lgan va uni yana qaytarib olgan. U shaharni bezash uchun juda ko’p ish qildi: uning hukmronligi davrida guzarlar, masjidlar, madrasalar qurilgan.
Keyin shahar Qo’qon xonligining poytaxtiga aylandi, u 1709-1876 yillarda zamonaviy O’zbekiston, Tojikiston, Qirg’iziston, janubiy Qozog’iston va Xitoyning Shinjon-Uyg’ur avtonom viloyati hududida (Sharqiy Turkiston) mavjud edi.
1876 yildan – Rossiya imperiyasining Farg’ona viloyatining bir qismi, keyinchalik – O’zbekiston SSR, hozirda – O’zbekistonning Farg’ona viloyatining bir qismi.
Qo’qon Farg’ona vodiysiga ikkita asosiy yo’nalishni birlashtiradi: 1 – shimoli-g’arb tog’lar orqali Toshkentga, ikkinchisi – g’arbiy Xo’jand (Tojikiston) orqali.
Qo’qon juda qadimiy tuzilmani saqlab qolgan, u yangi va eski qismlardan iborat. 19-asrda yangi shahar tijorat korxonalari, ma’muriy binolar, banklar va sanoat uylari bilan to’la edi.
Shaharning qadimgi qismida xonlar saroyi – “Urda” saqlanib qolgan, xalq maishiy me’morchiligi yodgorliklari, masjidlar, madrasalar va 19 – 20-asr boshlaridagi yodgorlik binolari.
Davan shtatida
Qo‘qon shahrida joylashgan Muyi-Muborak, Tepaqo‘rg‘on, Eski Qo‘rg‘on va boshqa yodgorliklarni arxeologik tadqiq qilish natijasida tsivilizatsiya izlari topildi.
Muyi-Muborakda V-VI asrlarga oid bir nechta loy parchalari topilgan; 5-7 asrlarda monumental binoning poydevori bo’lib xizmat qilgan gil platforma; I-II asrlarda 400 yildan ortiq vaqt davomida ishlagan paxsa va g’ishtli g’ishtlardan qurilgan qal’a devorining qoldiqlari. 5 metr chuqurlikda 2000 yil oldingi materiallar bilan quyi madaniy qatlam topilgan.
Muyi Muborak singari shahar markazida joylashgan Tepako’rg’onda ham yarim doira minoralari bo’lgan monumental qal’aning poydevori bo’lib xizmat qilgan dastlabki o’rta asrlar davri platformasi topildi.
Pastki qatlamlardan miloddan avvalgi II-I asrlarga oid qizil engobli sopol buyumlarning boy to’plami olingan. Hammasini kulolning g’ildiragida shaharning mohir hunarmandlari yasagan.
Umuman olganda, arxeologik materiallar ushbu 2 yodgorlik (Muyi-Muborak va Tepaqo’rg’on) ostida Qo’qonning qadimiy tarixi yashiringanligidan dalolat beradi.
Olingan artefaktlar miloddan avvalgi VII asrdan kechikmay deyish va taxmin qilish uchun asos beradi. hozirgi shahar hududining ma’lum qismi sug’oriladigan dehqonchilik uchun rivojlangan.
Va shahar miloddan avvalgi 2-asrning 2-yarmidan kechikmay paydo bo’ldi. va So’x vohasining markazi, ya’ni Farg’ona konfederativ davlati tarkibiga kirgan viloyat egaligining poytaxti bo’lgan (Xitoy yilnomalarining “Davan” i).
Xovokand yoki Xokand
X asr arab geograflari va sayohatchilari Al-Istaxri va Ibn Xaukal Xovakend yoki Xokand shahrini eslatib o’tadilar, bu shahar Shash daryosidan (Sirdaryo) va Askadan uzoqligi jihatidan hozirgi Qo’qonga to’g’ri keladi.
Yozma manbalar va mahalliy rivoyatlarga ko’ra, Farg’onada, bu erda islomni asos solgan arablar tomonidan bosib olingan davrda (ya’ni VIII asr boshlarida) qadimgi Axsi-Kent, Kubo shaharlari bo’lgan. (Kuva), Rishton, O’sh, Bab (Pop), Koson (Kashan), Mo-ar-gilon (Margelan), Andigan (Andijon), O’zgan, Isfara, Varux, So’x, Konibodam va Xojent.
10-asrdagi arab sayohatchilari ko’plab boshqa shaharlarni ham eslashadi va odatda Farg’onada shaharlar bilan bir qatorda ko’plab yirik qishloqlar ham bo’lganligini payqashadi.
Bir tomondan Hindiston va Xitoy o’rtasida, ikkinchi tomondan Fors va Yaqin Sharq o’rtasida Buyuk Ipak yo’li ustida joylashgan Xovokand yoki Xo’kand o’z davrining yirik savdo markazi bo’lgan bo’lishi mumkin. XIII asrda u mo’g’ullar tomonidan vayron qilingan.
